BRICS: Η άνοδος των γιγάντων του Νότου

...από τους Παρασκευά Τάφα
Μενέλαο Ξενοφώντος

Ο όρος “Ανερχόμενες Αγορές”, χαρτογραφεί επιλεκτικά κάποιες οικονομίες του “Τρίτου Κόσμου” ως μέρη νέων ευκαιριών με υψηλά ρίσκα, αλλά δυνητικά και υψηλές

αποδόσεις.

 Η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα και πρόσφατα η Νότια Αφρική, είναι ένα σύμπλεγμα χωρών, που περιγράφεται με τον όρο BRIC(S)s και αποτελεί ένα υποσύνολο τέτοιων αγορών, που ξεκίνησαν να παίρνουν τη σημερινή τους μορφή λόγω των οδηγιών της “Συναίνεσης της Ουάσινγκτον” (1989) και της οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε το 2007. Η έννοια των BRICs, όπως δημιουργήθηκε από την επενδυτική τράπεζα Goldman Sachs, αναφέρεται σε ένα σύνολο μεγάλων ανερχόμενων οικονομιών, ως μακροχρόνια ασφαλείς παρόχους χρηματοοικονομικού κεφαλαίου.


Η άνοδος των BRICs
Οι φιλελεύθερες οικονομικές ιδέες της “Συναίνεσης της Ουάσινγκτον” άλλαξαν δραματικά την ιδεολογική και θεσμική μορφολογία κάθε χώρας, καθώς ο ρόλος του κράτους ως φορέας της ανάπτυξης επαναπροσδιορίστηκε. Η κρατική παρέμβαση επανήλθε λόγω της αντίδρασης των επιχειρηματικών συμφερόντων και του λαού, ενάντια σε μία ελιτ τεχνοκρατών. Οι οδηγίες της “Συναίνεσης” προσαρμόστηκαν στις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Συγκεκριμένα, οι οικονομίες της Βραζιλίας και της Ρωσίας αναπτύχθηκαν λόγω των υψηλών τιμών στα αγαθά που παρήγαγαν, ενώ πολιτικές αλλαγές στην τάξη πραγμάτων άλλαξαν την πραγματικότητα στην Ινδία και τη Κίνα. Ειδικότερα, η Κίνα δημιούργησε ένα καπιταλιστικό σύστημα κρατικής παρέμβασης, το οποίο αμφισβητούσε το κύρος και τη νομιμότητα των αναπτυξιακών πολιτικών που προφέρονταν από τη δύση, όπως εκφράστηκε μέσω της συναίνεσης του Πεκίνου. Η Ινδία τις δεκαετίες 1970 – 1990 επηρεάστηκε πολύ από την νεοκλασική ιδεολογία της δύσης, παρ'  όλα αυτά η κυβέρνηση διαπραγματεύτηκε την εφαρμογή της “Συναίνεσης της Ουάσινγκτον” με βιομήχανους και αγρότες. Τα BRICs αναδείχθηκαν σε ένα αυτούσιο χρηματοοικονομικό και πολιτικό κεφάλαιο, λόγω του ότι η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα, ήταν αποκλεισμένες από τους κατεστημένους οικονομικούς και πολιτικούς κύκλους.  

Οι τρείς ιστορίες των BRICs
Τα BRICs ήταν ένας νέος ‘τόπος’ δημιουργίας ελπίδας και δύναμης, που καθορίστηκε από τρείς στιγμές.
Η πρώτη στιγμή ξεκίνησε το 2001 και ονομάστηκε 'επενδυτική ιστορία'. Η παγκόσμια επενδυτική τράπεζα Goldman Sachs εφεύρε τον όρο το 2001. Την ίδια περίοδο, ο οικονομολόγος Jim O'Neil έκανε έρευνες και αναφορές πάνω στα BRICs.
Η δεύτερη στιγμή ξεκίνησε το 2004 και ονομάστηκε 'επενδυτική-καταναλωτική ιστορία'. Οικονομολόγοι, σύμβουλοι, οικονομικά  media όπως το CNN και το Bloomberg, καθώς και διεθνείς οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο παρήγαγαν μία διασπαστική λογική που ξεχώρισε τα BRICs  από τη δύση, καθώς  αναδείχθηκε ότι αυξήθηκε η εσωτερική κατανάλωση αυτών των χωρών, εξαιτίας της δημιουργίας μιας νέας μεσαίας τάξης, χάρη στις νέες θέσεις εργασίας, που είχαν δημιουργήσει οι επενδύσεις από το 2001.
Η τρίτη στιγμή ξεκίνησε το 2008 και ονομάστηκε 'επενδυτική-καταναλωτική-δανειστική ιστορία'. Παγκόσμιοι οργανισμοί όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, εθνικοί ηγέτες καθώς και σύμβουλοι εξωτερικής πολιτικής, προσδιόρισαν τα BRICs ώς δανειστές, γεγονός που δημιούργησε μία αλλαγή στην παγκόσμια κυβέρνηση.
Η πρώτη ιστορία όρισε και προώθησε τα BRICs ως επενδυτική ευκαιρία. Η δεύτερη ιστορία προσδιόρισε τα BRICs ως ισχυρές τοπικές οικονομίες λόγω του υψηλού αριθμού επενδύσεων και της υψηλής κατανάλωσης. Η τρίτη ιστορία μετέτρεψε τα BRICs σε μία δύναμη με λόγο στην παγκόσμια κυβέρνηση, λόγω της συνεισφοράς τους στην παγκόσμια ανάπτυξη.
Τα BRICs έπαιξαν επίσης καταλυτικό ρόλο στην Παγκόσμια Κρίση. Οι οικονομίες των BRICs και κυρίως η Κίνα, αναγορεύτηκαν σε τοποθεσίες κατανάλωσης – επένδυσης - δανεισμού που θα μπορούσαν να ανακουφίσουν την κρίση και να βοηθήσουν την παγκόσμια οικονομική ανόρθωση. Η Κίνα συγκεκριμένα, θεωρείτο ο αρχηγός του μπλοκ σε θέματα ανάπτυξης, λόγω του μεγέθους του πακέτου που προσέφερε (15% του ΑΕΠ της). Η Κίνα ήθελε να δείξει στον κόσμο ότι ένα κινέζικο bric ανερχόταν, αλλά απέτυχε για δύο βασικούς λόγους. Αρχικά, κάποιες κινέζικες επαρχίες ήταν πολύ φτωχές για να ανταπεξέλθουν στους στόχους της κυβέρνησης και έπειτα η κρίση βάθυνε το 2012. Αυτό οδήγησε στην αμφισβήτηση των BRICs ως μέρη δύναμης και ελπίδας  σε βαθμό που οικονομολόγοι όπως ο O'Neil οδηγήθηκαν σε ερωτήματα σχετικά με την άνοδο ενός άλλου μπλοκ, Μεξικό – Ινδονησία - Νότια Κορέα - Τουρκία (MIST).

Μονοπολυκότητα Vs Πολυπολικότητα
Οι αποτυχίες της Αμερικανικής ηγεμονίας αποτέλεσαν σκαλοπάτια για την άνοδο των BRICs μέσω δύο βασικών γεγονότων: την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου και τη χρηματοοικονομική κρίση του 2007.
Η κρίση της 11ης Σεπτεμβρίου και τα γεγονότα που ακολούθησαν, κατέστησαν προφανές ότι υπήρχε περιορισμένη συμμετοχή και ουσιαστική παρέμβαση των αναπτυσσόμενων χωρών στην παγκόσμια διακυβέρνηση.  Οι ΗΠΑ με την αντίδρασή τους, κατέστησαν σαφές ότι αποτελούν τον κυρίαρχο πόλο αποφάσεων στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων γεγονότων. Ακόμα σημαντικότερα, η χρηματοοικονομική κρίση απέδειξε ότι ο χαλαρός χρηματοοικονομικός έλεγχος της δύσης επέτρεψε στην κρίση να απλωθεί από τα παγκόσμια χρηματοοικονομικά κέντρα της δύσης προς τον παγκόσμιο νότο. Ο αναπτυσσόμενος νότος βίωσε μία σχετικά ηπιότερη κρίση, κάτι που δείχνει ότι η δύση έχασε το ηθικό υπόβαθρο για να κάνει υποδείξεις σε μη-δυτικές κουλτούρες για το σωστό τρόπο ελέγχου και οργάνωσης της οικονομίας. Αυτά τα δύο γεγονότα κατέστησαν μία αλλαγή στην παγκόσμια κυβέρνηση δυνατή, καθώς σήμαναν το τέλος ενός κύκλου όπου ο πλούτος και η δύναμη ήταν συγκεντρωμένα στα χέρια ενός μικρού αριθμού δυτικών κρατών. Τα Ηνωμένα Έθνη, το 1974, διακήρυξαν μία αλλαγή στη διεθνή οικονομική πραγματικότητα, μια κίνηση που στόχευε στο να αμφισβητήσει τις αρχές της φιλελεύθερης οικονομίας και την αποκλειστική τους λογική, παράγοντας ένα νέο πρόγραμμα για την ανοικοδόμηση της οικονομικής τάξης πραγμάτων μετά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο. Συγκεκριμένα, έδωσε έμφαση στην ανάγκη παροχής βοήθειας σε λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομίες και της προώθησης της συνεργασίας μεταξύ των αναπτυσσόμενων χωρών. Η κίνηση αυτή όμως απέτυχε για δύο λόγους, που ήταν η επιμονή των ΗΠΑ και οι νομισματικές αλλαγές της δεκαετίας του 1970.
Η παγκόσμια κυριαρχία των ΗΠΑ απεικονίζεται ξεκάθαρα από την παρέμβασή τους στη Ασιατική χρηματοοικονομική κρίση, η οποία αποδείχθηκε ευκαιρία για τις ΗΠΑ -και την Ευρώπη σε κάποιο βαθμό- να αποδυναμώσουν τα ανταγωνιστικά αναπτυσσόμενα κράτη και να αναγκάσουν την Ανατολική Ασία να συμβιβαστεί με τη νεοφιλελεύθερη οικονομική κουλτούρα. Περιμένοντας τη σωστή ώρα να φτάσει, το υπουργείο οικονομικών των ΗΠΑ  με τη συγκατάθεση της Ευρώπης- έθεσε βέτο στην πρωτοβουλία της Ιαπωνίας να δημιουργήσει ένα Ασιατικό Νομισματικό Ταμείο, το οποίο ήταν απαραίτητο για να μαζέψει αναγκαίους πόρους για να χρηματοδοτήσει την κρίση ρευστότητας. Το βέτο αυτό ήταν μία πράξη που προκλήθηκε από το φόβο της δημιουργίας μίας αυτόνομης και αυτάρκους περιοχής με το ΑΝΤ να συναγωνίζεται το ΔΝΤ. Η Ανατολική Ασία κατάφερε να ξεπεράσει τους περιορισμούς που έθεσαν οι ΗΠΑ και να ανέλθει ως ισχυρή περιοχή, κυρίως χάρη στην περιφερειοποίηση και την εντατικοποίηση των περιφερειακών διακρατικών διασυνδέσεων. Η περιφερειακή οικονομική ολοκλήρωση έχει βαθύνει κατά την τελευταία δεκαπενταετία, καθώς το ενδοπεριφερειακό εμπόριο αποτελεί το 60% του συνολικού εμπορίου. Επίσης, εν μέρει λόγω των κινήσεων των ΗΠΑ και του ΔΝΤ, οι Ασιάτες ηγέτες άρχισαν να σκέπτονται περιφερειοποίηση  χωρίς τους Καυκάσιους. Πολλοί ηγέτες μάλιστα υποστηρίζουν την κατάργηση του δολαρίου ως κύριο νόμισμα. Το 2003 δημιουργήθηκε το Ασιατικό Ομολογιακό Fund το οποίο στόχευε στην επαναδιοχέτευση των κεφαλαίων των ασιατικών κεντρικών τραπεζών πίσω στην Ασιατική αγορά και σταδιακά να αντικαταστήσει το δολάριο με ασιατικά νομίσματα.

Πηγές:

1. Ban, C. & Blyth, M. (2013), “The BRICs and the Washington Consensus: An introduction, Review of International Political Economy, 20:2, 241-255

2. Golub, P.S., (2013),  ‘From the New International Economic Order to the G20: how the ‘global South’ is restructuring world capitalism from within’, Third World Quarterly, Vol. 34:6, 1000-1015

3. Gray, K. & Murphy, C.N. (2013), ‘Introduction: rising powers and the future of global governance’, Third World Quarterly, 34: 2, 183-193

4. Ngai-Ling Sum , Economy and Society (2013): A cultural political economy of crisis recovery: (trans-)national imaginaries of ‘BRIC’ and subaltern groups in China, Economy and Society, DOI: 10.1080/03085147.2012.760348

5. Wang H. and French, E., (2013), ‘Middle Range Powers in Global Governance’, Third World Quarterly, 34:6, 985-999

    

   fe-mail.gr