Παραδοσικά φυτά για τον ερχομό του νέου έτους

Υπάρχουν στην Ελλάδα μερικά φυτά που σχετίζονται με τον ερχομό του νέου έτους. Αυτά είναι:

Το ρόδι (Punica granatum)

Στην αρχαία Ελλάδα, το ρόδι πήρε μια συμβολική διάσταση στο πέρασμα των αιώνων. Έγινε

σύμβολο γονιμότητας και καρποφορίας, πιθανώς, λόγω του μεγάλου αριθμού σπόρων που έχει ο κάθε καρπός, ενώ το κόκκινο χρώμα του, που μοιάζει με αίμα, φαίνεται να του έδωσε μια διάσταση που συμβόλιζε την ίδια τη ζωή. Σε αυτά τα πλαίσια, πολλές είναι οι αναφορές στην Ελληνική μυθολογία, όπως και πολλά είναι τα αρχαιολογικά ευρήματα με θέμα το ρόδι, που φανερώνουν χρήση κυρίως ταφική ή λατρευτική.

Τοπικά, στην Ελλάδα έχουμε το σπάσιμο του ροδιού την Πρωτοχρονιά. Για να φέρει ευτυχία, υγεία και αυθονία το νέο έτος.

Η ροδιά (Punica granatum) είναι θάμνος ή μικρό δέντρο που ανήκει στην οικογένεια Lythraceae. Θεωρείται ότι κατάγεται από την Περσία (σημερινό Ιράν), αν και καλλιεργείται στη Μεσόγειο εδώ και πολλές χιλιετίες. Απανθρακωμένο ξύλο ροδιάς έχει βρεθεί ήδη από τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ. στο Ακρωτήρι της Θήρας, ανασκαφές φέρνουν στο φως ευρήματα με μοτίβο το ρόδι από την εποχή του Χαλκού στην Ελλάδα, ενώ από την εποχή του Χαλκού η ύπαρξή του αναφέρεται σε γραπτά κείμενα στη Συρία, την Αίγυπτο, την Ιεριχώ.

Στοιχεία μυθολογίας
Σύμφωνα με το μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, η Περσεφόνη απήχθη από τον Πλούτωνα που τη μετέφερε στον Άδη. Η Δήμητρα πενθεί για την απώλεια της κόρης της και ο θυμός της στρέφεται κατά των ανθρώπων - κανένας σπόρος δε φυτρώνει και πείνα επικρατεί. Ο Δίας, τότε, στέλνει στον Πλούτωνα τον Ερμή να τον πεισει να αφήσει την Περσεφόνη. Ο Πλουτωνας πριν την αφήσει να φύγει, της δίνει να φάει κόκο ροδιού για να τη «δέσει» με τον Κάτω Κόσμο (θεωρείται ότι ο κόκκος ροδιού υπονοεί τη σαρκική ένωση της Περσεφόνης με τον Πλούτωνα). Τελικά η Περσεφόνη επιστρέφει με τον όρο ότι θα παρέμενε με τη μητέρα της τα δύο τρίτα του χρόνου, ενώ το ένα τρίτο θα κατέβαινε στον Άδη (κατά άλλη εκδοχή παραμένει με τη μητέρα της 6 μήνες, πριν επιστρέψει στον Κάτω Κόσμο). Όταν η Περσεφόνη είναι στον Κάτω κόσμο, η φύση είναι σε νάρκη και όταν επιστρέφει φέρνει μαζί της τη γονιμότητα και νέα βλάστηση. Ο μύθος θεωρείται ότι παραπέμπει στην εξαφάνιση των καρπών και των ανθέων το χειμώνα και την παραμονή των σπόρων στη γη, μέχρι την επιστροφή τους την άνοιξη αλλά και φαίνεται να συνδέει κατά κάποιο τρόπο το ρόδι με το γάμο και τη γονιμότητα.

Συχνές είναι, επίσης, οι αναφορές στη μυθολογία που συνδέουν το ρόδι με το θάνατο. Αναφέρεται ότι επάνω στο μνήμα του Θηβαίου Μενοικέα, που θυσιάστηκε για την πόλη, ήταν φυτεμένη μια ροδια, ότι ροδιά φύτρωσε στον τάφο των αδελφών Ετεοκλή και Πολυνείκη, όπως ροδιές φύτρωσαν από τις σταγόνες αίματος του Διόνυσου.

Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
Αρχαιολογικά ευρήματα τεκμηριώνουν επίσης το συσχετισμό του ροδιού με τις μεγάλες γυναικείες θεότητες, κυρίως με την Ήρα αλλά και με την Αθηνά, την Αφροδίτη, τη Δήμητρα, την Περσεφόνη, την Άρτεμη. Ομοιώματα ροδιού έχουν βρεθεί σε αρχαίους ναούς σε όλη την Ελλάδα. Θεωρείται ότι το ρόδι συμβόλιζε το γάμο και τη γονιμότητα, γι’ αυτό και η αφιέρωση ροδιών στην προστάτιδα του γάμου, Ήρα ή τη θεά της γονιμότητας, Δήμητρα.

Αρχαιολογικά ευρήματα στην Ελλάδα με μοτίβο το ρόδι, υπάρχουν από την εποχή του Χαλκού, που του προσδίδουν πιθανώς ένα συμβολικό ρόλο, που σχετιζόταν με την άρχουσα τάξη. Έχουν βρεθεί αγγεία με μοτίβο το ρόδι στη Θήρα και στην Κρήτη, από τα ευρήματα της Κρήτης, μάλιστα (17ος αι. π.Χ.), φαίνεται ότι ότι συνδεόταν με λατρευτικές δραστηριότητες που πραγματοποιούνταν στα μινωικά ανάκτορα. Πιο συχνές είναι οι απεικονίσεις ροδιού στην μυκηναϊκή περίοδο, με πολυάριθμα τα ευρήματα σε τάφους της άρχουσας τάξης.

Από τον 8ο π.Χ.και μετά φαίνεται ότι ο καρπός καταναλωνόταν σε καθημερινή βάση και ο συμβολικός του ρόλος έχει πλέον χαρακτιριστικά περισσότερο μαζικά. Ομοιώματα ροδιού ως κτερίσματα σε τάφους ή σε επιτύμβια ανάγλυφα έχουν βρεθεί σε μεγάλο μέρος της Ελλάδας (Αττική, Βοιωτία, Κορινθία, νησιά). Παραστάσεις ροδιών σε σχέση με τη λατρεία των νεκρών εξακολουθούμε να συναντάμε και στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, ενώ και στο Βυζάντιο η παρουσία του ροδιού συνεχίζεται – π.χ. σε εκκλησίες - ενώ στη λαϊκή σφαίρα υπάρχουν αναφορές ότι χρησιμοποιούνταν ως δώρο νεόνυμφων.

Στη σύγχρονη Ελλάδα και Κύπρο, το ρόδι εξακολουθεί να έχει μια συμβολική σημασία – συνδέεται με έθιμα του γάμου, του θανάτου και της Πρωτοχρονιάς. Σε ορισμένες περιοχές συνηθίζεται το σπάσιμο του ροδιού από τους νεόνυμφους, που θα φέρει στο ζευγάρι την ευγονία, χρησιμοποιείται ως συστατικό στα κόλλυβα στα μνημόσυνα, ενώ την Πρωτοχρονιά συνηθίζεται το σπάσιμο του ροδιού για να φέρει ευτυχία, υγεία και αυθονία το νέο έτος.

Άλλα στοιχεία
Κατά τα άλλα, από την αρχαιότητα πιστεύεται ότι το ρόδι και η ροδιά έχουν φαρμακευτικές ιδιότητες, ότι ο καρπός βοηθά ιδίως σε στομαχικές παθήσεις, ωτορινολαρυγγολογικά προβλήματα και το άνθος έχει αιμοστατικές, αντιδιαρροϊκές και αναλγητικές ιδιότητες. Σήμερα, αποτελεί αντικείμενο έρευνας για τη διαπίστωση πιθανών φαρμακευτικών ιδιοτήτων

Πρωτοχρονιατικη κρεμμύδα, σκυλοκρεμμύδα (Drimia maritima)
Το έθιμο λέει να κρεμιέται στην εξώπορτα την Πρωτοχρονιά ως σύμβολο καλής τύχης, για να διώξει όλα τα κακά! Για να είμαι ειλικρινής, επειδή δε μου αρέσει κρεμασμένη, λέω να πάρω μία φέτος να τη φυτέψω!

Η Drimia maritima (syn. Scilla maritima) ανήκει στην οικογένεια Asparagaceae. Πολύ ανθεκτικό βολβώδες φυτό, κατάγεται από τη Μεσόγειο και αναπτύσσεται σε παραθαλάσσια αμμώδη εδάφη. Ο βολβός είναι μεγάλος – μπορεί να φθάσει τα 15 cm σε διάμετρο, το ίδιο το φυτό φθάνει το 1,5 μέτρο.

Αναφέρεται στο Θεόφραστο (θεμελιωτή της Βοτανικής), τον Πλίνιο (φυσικό φιλόσοφο), το Διοσκουρίδη (πατέρα της φαρμακολογίας). Θεωρείται ότι έχει πολλές φαρμακευτικές ιδιότητες, ενώ λέγεται ότι και ο Πυθαγόρας κρεμούσε κρεμμύδα στην εξώπορτα (αν και δεν μπόρεσα να το διασταυρώσω…)

Κουμαριά (Arbutus unedo) και  Μυρτια (Myrtus communis)
 Σε πολλές περιοχές της Ελλάδας συνηθίζεται να στολίζεται το σπίτι με κλαδιά κουμαριάς ή μυρτιάς. Πιθανώς πέφτουμε πάλι στη λογική των εθίμων που αφορούν το στολισμό του σπιτιού με αειθαλή, που αναφέρθηκαν προηγουμένως.

Σε κάθε περίπτωση, μιας και μιλάμε για γηγενή φυτά, η κουμαριά μάλιστα έχει καρπούς αυτή την εποχή, η χρήση τους φαντάζει προφανής και οπωσδήποτε δίνει ένα τοπικό στοιχείο στη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση.

plantsdb.gr/fytokomia.gr